Katarakta nima?
Katarakta – bu ko’zning xiralashganligi, natijada ko’rishning xiralashishiga olib keladi.
Katarakta bir vaqtning o’zida bir yoki ikkala ko’zda rivojlanishi mumkin.
Ko’zingizning ob’ektivi nurni retinaga qaratadigan shaffof to’qimalardan iborat, bu ko’zning ichki devorining orqa devorini hosil qiluvchi asab hujayralari qatlami. Bu erda yorug’lik miyaga ma’lumot uzatadigan asab signallariga aylanadi.
Ko’z kataraktasi arzon narxda jarrohlik amaliyoti bilan mashhur bo’lsa, ko’z kataraktasi qarishning odatiy va hatto odatiy qismidir. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, uning alomatlari ko’plab odamlarda 75-80 yoshda paydo bo’ladi: ob’ektiv bulutli bo’lib o’sishni boshlaydi va shu sababli ko’rish yomonlashadi, ko’z oldida dog’lar paydo bo’lishi mumkin.
Ko’pincha kataraktaning paydo bo’lishi qarish bilan bog’liq, ammo bolalik davrida yoki noto’g’ri operatsiya, travma, ba’zi dorilarni qo’llash yoki boshqa sog’liq muammolari tufayli rivojlanishi mumkin bo’lgan ayrim holatlar mavjud.
Katarakta vaqt o’tishi bilan o’sib borishi mumkin, bu esa ko’rish qobiliyatini pasayishiga olib keladi va bu sizning kundalik faoliyatingizga xalaqit berishi mumkin. Buning oqibatlaridan qochish uchun kataraktani jarrohlik yo’li bilan davolash kerak.
Katarakta turlari
Ushbu kasallikning paydo bo’lish sabablariga qarab turlarini to’rt guruhga bo’lish mumkin:
- Yosh – eng keng tarqalgan, qarish bilan birga paydo bo’ladi.
- Tug’ma – chaqaloqlar va bolalardagi katarakta turli xil omillarga olib kelishi mumkin.
- Ikkilamchi – kattalarda bunga diabet kabi tibbiy holat yoki kortikosteroidlar kabi dorilarni qo’llash sabab bo’lishi mumkin.
- Shikastlanish – bir yoki ikkala ko’zning shikastlanishi kataraktaga olib kelishi mumkin. Bu voqea sodir bo’lganidan ko’p o’tmay yoki bir necha yil o’tgach sodir bo’lishi mumkin.
Katarakta turlari, shuningdek, zararlangan linzalarning maydoniga qarab tasniflanishi mumkin:
- Markaziy – bu ob’ektivning markaziy qismining bulutlanishi.
- Kortikal – ob’ektiv chetidagi ravshanlikning o’zgarishi. Oq dog’lar va chiziqlar paydo bo’lib, asta-sekin markaz tomon tarqaladi.
- Orqa subkapsular – ob’ektivning orqa qismiga ta’sir qiladi. Ko’zni xira qilishga olib keladi va ko’pincha boshqa katarakta turlariga qaraganda tezroq rivojlanadi.
Katarakta rivojlanishining sabablari va xavf guruhlari
Katarakta ko’pincha rivojlanadi:
- qariyalarda – yoshga bog’liq katarakta (katarakta holatlarining 90%);
- travmadan keyingi odamlarda – shikast katarakta (4%);
- radiatsiya ta’siridan keyin – radiatsion katarakta (3%);
- yangi tug’ilgan chaqaloqlarda – tug’ma katarakta (3%).
Ko’zingizning ob’ektivi oqsil va suvdan iborat. U shox parda (ko’zning shaffof tashqi qatlami) bilan qoplangan o’quvchi va ìrísí (ko’zning qora va rangli joylari) orqa qismida joylashgan.
Ob’ektivdagi oqsillar shaffof bo’lib qoladigan darajada joylashtirilgan. Ammo yoshga qarab sodir bo’ladigan o’zgarishlar tufayli, bu oqsillar qalinlasha boshlashi mumkin, natijada ko’rish xiralashadi.
Vaqt o’tishi bilan ushbu oqsil to’plamlari hajmi kattalashib, sizning ko’rishingizga ta’sir qilishi mumkin.
Katarakta rivojlanish xavfini bir qator omillar bilan oshirish mumkin, jumladan:
- Qariyalar
- irsiyat
- Quyosh nuriga ko’proq ta’sir qilish
- Balandlikda turar joy
- Qandli diabet
- Yuqori qon bosimi
- Ko’z shikastlanishi, yallig’lanish yoki jarrohlik
- Tananing yuqori qismidagi nurlanish muolajalari
- Chekish
- Spirtli ichimliklarni ko’p ichish
- Kortikosteroid preparatlarini uzoq muddat foydalanish
Ba’zida konjenital katarakta genetik sabablarga ega yoki ular shikastlanish yoki infektsiya tufayli kelib chiqishi mumkin. Ularni qo’zg’atishi mumkin bo’lgan shartlarga quyidagilar kiradi.
- Miotonik distrofiya, mushaklarning distrofiyasi turi
- Galaktozemiya – bu noyob metabolik kasallik
- 2-turdagi neyrofibromatoz, asab tolalarida o’smalar paydo bo’lishining buzilishi
- Ba’zan nemischa qizamiq deb ataladigan qizilcha
- Toksoplazmoz, parazitar infeksiya
- Sitomegalovirus, virusli infektsiya
- Sifilis
- Gerpes
Tug’ma katarakta har doim ham ko’rishga ta’sir qilmaydi, ammo agar ular bo’lsa, ular tashxis qo’yilgandan ko’p o’tmay jarrohlik yo’li bilan olib tashlanadi.
Katarakta belgilari
Odatda katarakta rivojlanishi uchun bir necha yil kerak bo’ladi va u katta yoshda paydo bo’ladi. Ob’ektiv asta-sekin bulutli bo’ladi.
Katarakta o’qish yoki haydashni qiyinlashtirishi mumkin, ayniqsa kechasi. Bundan tashqari, yuzlarni farqlash qiyinlashadi.
U asta-sekin rivojlanib boradi, shuning uchun ko’pchilik odamlar avvaliga ular borligini bilishmaydi, ammo xiralashgan sari, ko’rish asta-sekin yomonlashadi.
Katarakta bilan og’rigan odamlarda quyidagi alomatlar kuzatilishi mumkin:
- loyqa, bulutli yoki tumanli ko’rish
- Ko’z oldida mayda dog’lar yoki nuqta paydo bo’lishi mumkin
- Bemor ko’rish maydonining bir qismini xiralashtiradigan mayda dog’larni ko’radi
- Kam yorug’lik ostida ko’rish qobiliyati yomonlashadi
- Ba’zan yorqin nurda ko’rish qobiliyati buziladi
- Kataraktali ba’zi odamlar, shuningdek, ranglar loyqa va xira bo’lib ko’rinishini bildirishadi.
- O’qish qiyinlashadi
- Ko’zoynakni tez-tez almashtirishingiz kerak
Ko’zni yomonlashishi va yaqinlashib kelayotgan faralar va ko’cha chiroqlarining porlashi vaziyatni yanada og’irlashtirganda, haydash xavfli bo’ladi. Kataraktali haydovchilar ko’zlarini charchatishni boshlaydilar va tez-tez miltillaydilar.
Katarakta odatda ko’zning ko’rinishini o’zgartirmaydi. Achchiqlanish, og’riq, qichishish yoki qizarish kabi har qanday noqulaylik, ehtimol boshqa ko’z kasalligidan kelib chiqadi.
Katarakta inson salomatligi yoki ko’z uchun xavfli emas. Agar u o’ta pishgan yoki «shishgan» bo’lsa, asoratlar paydo bo’lishi mumkin, masalan: yallig’lanish, ko’z ichi bosimining ko’tarilishi va boshqalar. Bosh va ko’z og’rig’i paydo bo’ladi. Bunday holda kataraktani davolash uchun favqulodda ehtiyoj.
